Voorkom deze denkfouten

In deze blog beschreef ik eerder een aantal interessante denkboeken. Hieronder licht ik een bijzonder aardig boek uit, over “De kunst van het heldere denken, 52 denkfouten die je beter aan anderen kunt overlaten" door auteur Rolf Dobelli.

Auteur: Rolf Dobelli | Jaar: 2014

Blz: 200 | Prijs: 12,50 euro

ISBN: 9789023477624

Briljant beschreven denkfouten

“Een stuk papier wordt dubbelgevouwen, nog eens dubbelgevouwen, en nog eens en nog eens. Hoe dik zal het zijn als het vijftig keer is dubbelgevouwen?” Zelf dacht ik iets van richting een meter, het bleek honderd miljoen kilometer! Een van de vele voorbeelden uit bovengenoemd boek over denkfouten. Dit voorbeeld ging in op het punt dat ons brein lineaire groei intuïtief begrijpt, maar dat we geen gevoel hebben voor exponentiele (of percentuele) groei.

Het boek staat vol briljant geschreven denkfouten die wij mensen maken. Briljant, omdat het boek niet alleen leerzaam en onderhoudend is maar ook vlot geschreven en humoristisch. De Oostenrijkse schrijver, Rolf Dobelli, schreef de 52 denkfouten als columns in de Frankfurter Allgemeine Zeitung en in de Zwitserse SonntagsZeitung.

De auteur betoogt dat we als mens een miljoen jaar hebben geleefd als jager/verzamelaar – en dat we pas de laatste duizend jaar dit bestaan langzaam achter ons laten. We leven daarom in een snelle, technologisch ontwikkelde informatiemaatschappij, maar nemen hierin wel onze prehistorische instincten mee. Vooral als we systematisch moeten denken, maar tegelijkertijd op oeroude emoties afgaan, gaat er van alles mis. Soms leidt dit tot grappige situaties, maar vaak kunnen de vergissingen behoorlijk verwoestend uitpakken. Dobelli neemt onze ergste fouten onder de loep en geeft advies hoe ze te vermijden. 

Helder denken blijkt moeilijker dan je zou verwachten, want ons brein zet ons regelmatig op het verkeerde spoor! Het boek behandelt fouten als social proof, survivorship bias, wederkerigheid, autoriteitsgeloof, framing, keuzeparadox, groupthink, foute causaliteit, et cetera.

Enkele voorbeelden

Het halo-effect

Bij deze denkfout veroorzaakt één kwaliteit van een persoon (bijvoorbeeld leeftijd, lengte of status) een positieve of negatieve indruk, die al het andere ‘overstraalt’ en zo de indruk van het geheel onevenredig beïnvloedt. Zo hebben veel onderzoeken aangetoond dat we mooie mensen automatisch aardiger, eerlijker en intelligenter vinden. Aantrekkelijke mensen maken ook aantoonbaar makkelijker carrière. Het effect is al op school te zien, waar leraren goed uitziende scholieren onbewust meer aandacht én betere cijfers geven.

Het contrast-effect

Als mens hebben we moeite met absolute beoordelingen. Zo beschouwen we iets als mooier, duurder, groter, et cetera, als we tegelijk iets lelijks, goedkoops, kleins, et cetera voor ons zien. Zonder het contrast-effect zouden discountzaken ondenkbaar zijn. Een product dat van honderd naar zeventig euro is afgeprijsd, lijkt goedkoper dan een product dat altijd al zeventig euro kostte. Dan mag het toch geen rol spelen wat de oorspronkelijke prijs was. En Dobelli in vorm: ‘Als je als vrouw op zoek bent naar een man, ga dan nooit uit in gezelschap van je vriendinnen die fotomodel zijn. Mannen zullen je minder aantrekkelijk vinden dan je werkelijk bent. Ga alleen uit. Nog Beter: neem twee lelijke vriendinnen mee naar het feestje.’

De survivorship bias

De betekenis van deze denkfout is letterlijk: ‘overlevenden vertekening’. Het betekent dat je het vooruitzicht op succes systematisch overschat, omdat in het gewone leven succes een grotere zichtbaarheid produceert dan mislukking. Achter elke succesvolle schrijver, popartiest, kunstenaar of app-bouwer gaan honderd andere schuil met producten, diensten of ideeën die niet verkochten of tot wasdom groeiden. En achter ieder van hen weer honderd andere, die niet op de juiste plek op de juiste plaats waren of niet de juiste connecties hadden. ‘Tip: bezoek zo vaak mogelijk de laatste rustplaatsen van ooit veelbelovende projecten, investeringen en carrières. Een treurige wandeling, maar heel gezond.’

De sunk cost fallacy

Dit laatste voorbeeld vind ik zelf een heel herkenbare. Het komt erop neer dat mensen eenmaal geïnvesteerde energie, geld, vertrouwen of liefde moeilijk kunnen negeren als ze met het oog op de toekomst besluiten moeten maken. Het geïnvesteerde wordt dan een motief om door te gaan, zelfs als het objectief gezien geen zin meer heeft. Hoe meer er al is geïnvesteerd, en hoe groter de sunk costs dus zijn, des te sterker is het streven het project voort te zetten. Dat we toch vaak deze denkfout maken komt doordat we ernaar streven om consistent te zijn. Consistentie is een signaal voor geloofwaardigheid; tegenstrijdigheden zijn ons een gruwel. ‘Als we besluiten een project halverwege op te geven, generen we tegenstrijdigheid door toe te geven dat we vroeger anders dachten dan nu. Door met een zinloos project verder te gaan schuiven we die pijnlijke ontdekking op de lange b aan. We lijken dan een tijdje langer consistent.’ Dobelli sluit dit hoofdstukje af met: ‘Rationeel beslissen betekent dat je de opgelopen kosten negeert. Het maakt niet uit wat je al hebt geïnvesteerd, alleen het nu en jouw inschatting van de toekomst zijn van belang.’

Plus?

Een nuttig, interessant en overtuigend boek: bondig geschreven en prettig leesbaar. Achterin het boek is een uitvoerige literatuurlijst opgenomen, per denkfout geordend. Voor slechts 12,50 euro een must have!

Min?

Het aantal van 52 denkfouten is best wel veel. Door de korte hoofdstukken leg je het boek dan wel gemakkelijk weg om later verder te lezen, maar hierdoor betrapte ik me erop dat ik sommige denkfouten herlas. Maar ach, dat is zeker geen verspilde tijd en leuk om bij het kerstdiner een paar mooie verhalen te kunnen oplepelen!


Ken je nog meer interessante 'denkboeken' die ik nog niet heb vermeld in deze blog? Laat het me weten dan zet ik die erbij, alvast dank!