Logisch toch?

Als vader van drie jonge kinderen voel ik me soms een soort gezinsantropoloog, die het denkgedrag van z'n kroost observeert. Elke ouder kan zich daarin wel herkennen denk ik. Wonderbaarlijk soms wat die jonge mensen (be)denken, verbinden, vragen en verzinnen. Zo is het volstrekt logisch om een snee brood een broterham te noemen en bijvoorbeeld een vraag aan mijn oudste zoon of hij weet hoe het ding heet waar we op dat moment langslopen (woonboot), wordt vol overtuiging beantwoord met 'een drijfhuis'. Geen speld tussen te krijgen. Beroemd in Nederland zijn ook de logische Cruijff quotes, zoals: ‘je moet schieten anders kun je niet scoren’ of ‘als je gelukkig wilt zijn moet je dingen doen waar je gelukkig van wordt’. Heel logisch, maar in de praktijk niet altijd vanzelfsprekend waarmee deze logica – al dan niet onbedoeld – een soms grappige diepgang heeft.

Semiotiek: inspiratie voor beter samenwerken

Al denkend over taal en logica herinner ik mij een oud essay(*) dat ik lang geleden eens schreef met onderzoeker Martijn Duineveld. Het stuk ging onder meer in op de vraag hoe het veelal onzichtbare archeologische erfgoed in Nederland aan de man te brengen en wat voor archeologen de miscommunicatie-valkuilen zijn. Interessant in dit verband is het deel dat gaat over semiotiek (**), oftewel tekenleer. Heel kort door de bocht komt dit erop neer dat de werkelijkheid, zoals wij deze waarnemen, kennen en daarover met elkaar communiceren geen afspiegeling is van de dingen an sich maar een menselijke constructie.

Alles wat wij dus over die 'werkelijkheid' zeggen is dan eigenlijk een persoons-, groeps- of cultuur- gebonden interpretatie. Onze kennis, beeldvorming, waardering etc. is dan ook afhankelijk van de betekenissen die wij aan de tekens in de wereld toekennen. Achter deze wat taalfilosofische benadering van de door ons gekende en gedeelde 'werkelijkheid' schuilt onder meer het inzicht waarom we soms zo verrassend slecht met elkaar praten, elkaar slecht begrijpen, inefficiënt vergaderen of slecht samenwerken. We wisselen onze gedachten via woorden met elkaar uit, maar de kennis, beelden, associaties, gedachten en verwachtingen die achter die woorden en zinnen schuil gaan, stemmen in de praktijk niet vaak overeen. Dat denken we vaak van wel, maar is niet zo. Hier hangt dan ook het welbekende en dure woord 'aanname' mee samen. Duur, want door aannames gaat in elk bedrijf veel geld verloren.

Aangezien elk mens anders is, heeft dit tot gevolg dat wat voor de een heel logisch is, dit voor een ander helemaal niet zo hoeft te zijn. Wat we hiervan wijzer kunnen worden is het besef dat wat we aan elkaar vertellen of uitleggen nooit exact dezelfde betekenis, gevoel of 'waarheid' heeft als hoe het door de 'zender' bedoeld is.

Semiotiek: goed begrijpen

Een les die ik zelf hieruit getrokken heb is om bijvoorbeeld aan mijn kinderen te vragen of ze (in eigen woorden) kunnen herhalen wat ik net aan ze gevraagd heb. Dit is soms heel verhelderend! Op het werk is een dergelijke vraag uiteraard minder constructief ;-) maar helpt het door zélf een korte terugkoppeling te geven door  vragen te stellen als: 'klopt het dat...' of 'begrijp ik goed dat...'. Een directe collega van mij is hierin van nature ‘een meester’ en werkt hierdoor ook heel effectief samen met andere mensen. Bijkomend voordeel is dat die andere mensen zich vaak 'goed begrepen' voelen! Een andere tip is om, bijvoorbeeld bij een nieuwe baan, je de ‘taal’ van die afdeling zo snel mogelijk eigen te maken. Vraag naar een begrippenlijst of afkortingenlijst. Of wanneer je betrokken raakt bij projecten, zorg er dan voor dat je bekend wordt met de Prince2 projectsystematiek (Foundation).

Sneller redeneren

Terug naar het logisch denken, dat in verhouding staat tot het natuurlijk denken. Dit natuurlijk denken is de meest basale manier van denken waarbij gedachten natuurlijke verbindingen en daarmee patronen in de hersens vormen. Door herhaling raken deze patronen ingesleten waardoor na een aantal keer een zelfde gedachte als meer juist wordt ervaren dan als het voor het eerst wordt gezegd. Vergelijk gedachten met regenwater dat neervalt op een berg (de hersens). De eerste keer volgt het water z’n weg naar beneden. Na meerdere regenbuien ontstaan in het berglandschap ingesleten geultjes waarlangs het water naar beneden stroomt.

Logisch denken kadert als het ware het natuurlijk denken in, doordat het inzoemt op die zaken die een vanzelfsprekend gevolg zijn van iets anders. Het regenwater van hierboven komt daarmee dan in een stroomversnelling. Logisch denken kan in die zin worden opgevat als sneller redeneren.

De Logica-valkuil

Logisch denken is dus heel doeltreffend en een beproefde manier van effectief of efficient denken. Tegelijk is deze vorm van denken niet per definitie succesvol, bijvoorbeeld in geval van overleg en samenwerking met andere mensen. De logica van de een hoeft niet overeen te komen met de logica van de ander (zie ook het stukje over semiotiek hierboven). Toch lijken veel mensen hier van uit te gaan en kunnen bijvoorbeeld hun (logische) standpunt – al dan niet met stemverheffing – keer op keer herhalen. Het toelichten van en laten meebeleven van je eigen denkproces en logica kan helpen om het begrip van een ander te vergroten. Omgekeerd geldt dit uiteraard ook, bijvoorbeeld door te vragen: kun je (nog) eens uitleggen hoe je dit bedoelt of waarom je dit denkt?

  

(*) https://www.academia.edu/2002895/_2003_Geen_Kookboek_Cultuurhistorie._Essay_over_de_representatie_van_het_archeologisch_erfgoed._concept_3.2
(**) http://nl.wikipedia.org/wiki/Semiotiek